Madrigal

Madrigala ahots batzuetarako idatziriko musika-lana da. XIV. mendean sortu zen, Italian. Madrigalaren gaia maitasunezkoa edo alegoriazkoa izaten zen gehienetan.^[1] Bizpahiru ahapaldi izaten zituen, bakoitza hiru lerrokoa, eta musika beraz kantatzen ziren, azken ahapaldia izan ezik, ritornello izenekoa; ritornelloak guztiz erritmo ezberdina izaten zuen.^[2]

Historia

Bere goraldirik handiena Pizkundean eta lehen Barrokoan izan zuen. Musikalki, frottolan zuen jatorria. Hitzak italierazko gai profano dute, harmonia kontrapuntistikoa eta izaera herrikoia. Izena, oro har, Italiako XII. mendearen amaierako eta XIV. mendearen hasierako Madrigalekin lotzen da, gehienbat a capella ahotsetarako konposatuak, eta, kasu batzuetan, ahots-zatiak bikoizten dituzten instrumentuekin.^[3]

Madrigala bere garaiko musika-forma profanorik garrantzitsuena izan zen. Bereziki XVI. mendearen bigarren erdian loratu zen. Bere hedapena Philippe Verdelot-en Madrigaleseko Lehen Liburua rekin hasi zen, Venezian 1533an argitaratua. Argitalpen honek arrakasta handia izan zuen eta formak azkar egin zuen gora, lehenik Italian, eta mendearen amaiera aldera, Europako beste herrialde batzuetara. Garrantzia galdu zuen XVII. mendearen hirugarren hamarkada inguruan, opera bezalako forma profano berrien hazkundearen ondorioz desagertu zenean, eta kantatarekin nahastu zenean.^[4]

Madrigala bereziki estimatua izan zen Ingalaterran, 1588an Nicholas Yongeren Musica Transalpina argitaratu zenetik; hori Italiako madrigalen bilduma bat, ingelesera itzulitako testuekin. Ingalaterran Europan baino askoz bizitza luzeagoa izan zuen; konpositoreek kalitate handiko obrak egiten jarraitu zuten, Europako gainerako herrialdeetan moda galdu egon ondoren.^[5]

Madrigal-egileen zerrenda

Erdi Aroko madrigal-egileak

• Jacopo da Bologna
• Johannes Ciconia

Antzinako egileak

• Jacques Arcadelt
• Adrian Willaert
• Costanzo Festa
• Cipriano de Rore
• Philippe Verdelot
• Bernardo Pisano

Pizkundeko egileak

• Orlando di Lasso.
• Andrea Gabrieli.
• Claudio Monteverdi.
• Giovanni Pierluigi da Palestrina.
• Philippe de Monte.
• Sebastián Raval.
• Giovanni Gastoldi.

Madrigal-egile berantiarrak

• Giaches de Wert
• Luzzasco Luzzaschi
• Luca Marenzio
• Carlo Gesualdo
• Sigismondo d'India

Barrokoko egile berantiarrak (musika tresnekin lagunduta

• Orazio Vecchi
• Adriano Banchieri
• Giulio Caccini
• Claudio Monteverdi
• Heinrich Schütz
• Hans Leo Hassler
• Johann Hermann Schein

Ingalaterrako eskola

• William Byrd
• John Dowland
• John Farmer
• Orlando Gibbons
• Thomas Morley
• Thomas Tomkins
• Thomas Weelkes
• John Wilbye

Erreferentziak

Kanpo estekak

• (Ingelesez):[1] The Italian Madrigal Resource Center.

• Datuak: Q193217
• Multimedia: Madrigals / Q193217