Testu tipologia

Testu tipologia giza komunikazioaren oinarrizko unitateak, testuak alegia, sailkatzeko ahalegin metodologikoa da. Adiera zabalean, testua komunikazioa bilatzen duen giza hizkuntzaren unitatea da baina beste erabilpen batean testua idatzizko bertsioari besterik ez zaio esaten, ahozko testuari diskurtsoa esaten baitzaio.

Testu tipologiak hainbat testu mota bereizteko ahaleginak egiten ditu. Zer duten zenbait testuk berdinetik eta zer desberdinetik. Testu motak, testu tipoak^[1][2] edo testu generoak^[3] sailkatzerakoan, testuaren formari zein testuaren edukiari, mamiari, esanahiari, begiratu izan zaio.

Hona hemen sailkapen batzuk:

Testu generoak / Testu tipoak

Testuen helburu nagusia izan da gehien erabili izan den irizpidea testuak sailkatzerakoan. Baina horrela, —ikus artikulu honetan beherago—, dozenaka testu mota bereiz daitezke. Testu motak eta testu generoak kontzeptuekin sailkapen hobeak lor daitezkeelakoan testu guztiak testu mota nagusi bakar batzuetan multzokatu^[4] egin ohi dira eta multzoei genero eta multzo bakoitzean hainbat testu tipo zerrendatu ohi dira^[5].

Hizkuntzetarako Europako Erreferentzia Esparru Bateratuak testu tipo bakar batzuk zerrendatzen ditu. (Ikus 118. orrialdea)^[6].

Ahozko zein idatzizko testua

Ahozkoak diren testuei, diskurtso ere deitu ohi zaie. Diskurtso hitzak beti adierazten du ahozko testua, eta testu hitzak, eskuarki, idatzizko testua adierazi ohi du. Dena den, testu hitza, noiz edo noiz, ahozko-testuari erreferentzia egiteko ere erabili izan da.

Ahozko eta idatzizkoen artean tarteko komunikazio unitaterik badago. Esate baterako, hitzaldi batean diapositibak erabiltzen badira, eta bertan idatzitako testuak diskurtsoaren osagarri, orduan ahozko diskurtsoa eta idatzizko testua batera topa ditzakegu.

Beherago agertzen diren testu-tipoen sailkapena, paralelismo erraz batekin, diskurtso-tipoak ere izan daitezke.

Erregistroaren araberako sailkapena

Testuak oso formalak edo oso lagunartekoak izan daitezke, tartean hamaika gradu.

Graduazio horrekin testu-tipoak bereiz daitezke bere formaltasunari erreparatuz. Horrela, esate baterako, gutun formalak eta lagunarteko gutunak bereiz daitezke, formaltasun graduarekin hamaika ñabardura egiteko aukera dagoelarik.

Igorle-hartzaile rol eta kopuruari begira egindako sailkapena

Igorle bakarra edo hainbat igorle egon daitezke testu baten iturburuan. Hartzaileak ere bat edo batzuk izan daitezke. Honela, jendaurreko hitzaldia, lagunarteko elkarrizketa, elkarrizketa formalak, debateak eta beste hainbat testu-tipo deskribatzerakoan, zenbat igorle eta zenbat hartzaile dauden zehaztu ohi da.

Ea norabide bakarreko komunikazioa dagoen, batzuk beti igorle, besteak beti hartzaile... edo ea hartzaile-igorle rolak txandakatzeko aukera dagoen ere zehaztu ohi da.

Testuinguruaren, erabilera eremuaren, araberako sailkapena

Testuak zein egoeratan, zein tokitan, zein testuingurutan agertzen diren kontuan hartuz gero, testuak administraziokoak, akademikoak, hedabideetakoak, literarioak, lagunartekoak, etab. direla esan daiteke.

Zenbait testu genero, hainbat testu mota

Multzo eta azpimultzo asko egin daitezke testu tipoak sailkatzeko. Eleberriarekin egin den bezala, beheko koadroan, beste testu tipo batzuk ere azpimultzo askotan zatitu zitezkeen. Horrela ipuin mota asko daude, poema mota asko, etab. Eta azpimultzo askotan multzo txikiagoak ere egin litezke...

Literatura hizkuntzako testuen tipologia

Lirika	Antzerkia	Saiakera, Entsegua, Saioa	Narratiba
Abestia	Komedia	Gai nagusiaren arabera sailkatu ohi dira	Ipuina
Balada	Tragedia	Historia	Eleberria
Poema	Drama	Politika	> > > > > > >	Eleberri beltza
Poema epikoa	Bakarrizketa	Zientziak	Parabola	Eleberri grafikoa
Bertso	Maskarada	etab.	Alegia	Eleberri historikoa
Kopla	Pastorala	Argudio	Biografia	Eleberri pikareskoa
Atsotitzak,	Txistea, izkirimiria	Iritzia	Autobiografia	Eleberri poliziakoa
Salmoa		Manifestua	Autofikzioa	Eleberri historikoa
etab.		Dibulgaziozko testua	Egunkaria	Eleberri gotikoa
		etab.	Kondaira	etab.

Erakunde harremanetako hizkuntzako testuen tipologia

Administrazioko idazkiak dira Administrazioaren baitan erabiltzen diren testu motak. Testu tipologiaren sailkapen ohikoena testuen helburu nagusiari begira egin ohi da. Honelako administrazio testu zerrenda aurkezten zuen IVAPeko estilo-liburuak 2005ean^[7]:

Administrazioko idazkiak

Helburua	Agiri-mota
Eskatzea	Eskabidea
Informazioa ematea	Ofizioa
	Gutuna
	Jakinarazpena
	Iragarkia
	Foiletoa
	zirkularra
	Curriculuma
	Prentsarako oharra
Eginaraztea	Dekretua
	Ebazpena
	Agindua
Iritzia ematea	Txostena
	Artikulua
Dei egitea	Bilera deia
	Gonbita
Egiaztatzea	Ziurtagiria
	Akta

Deskripzio	Narrazio	Azalpen	Argudio	Irakasbide
Aurkezpen	Txosten	Konstituzioa, Legea, Dekretua, Lege-Dekretua	Adierazpen	Iragarkia
Agurra,	Akta,	Ebazpena, Probidentzia, Oharra, Plana,	Eslogana,	Txostena,
	Aurkezpena,	Dossier, Txosten, Aurkezpen, Aurkezpen digitala,	Iritzia,	Jarraibidea,
		Jarraibide, Agindu, Curriculum, Argibide, Aurkibidea	Posta elektroniko mezua,	Argibidea, Aurkibidea
		Sententzia, Bandoa, Gutun formala,	Gutun formala,	Epaia,
		Posta elektroniko mezua, Akta, Arautegia,	Erreklamazio-gutuna,	Definizioa,
		Ordenantza, Araua, Ohartarazpena,	Erreklamazio-orria,	Apunteak, eskola-apunteak,
		Definizioa, Deialdia, Egiaztagiria, Gonbidapena,	Zuzendariari gutuna
		Iragarkia, Jakinarazpena, Baldintza-orria,	Debatea
		Lan eskaintza, Curriculum vitae	Iruzkin kritikoa

Hedabideetako hizkuntzako testuen tipologia

Deskripzio	Narrazio	Azalpen	Argudio	Irakasbide
Aurkezpen	Albistea,	Albistea,	Adierazpen	Iragarkia
Aurkibidea,	Efemeridea,	Erreportajea,	Iritzi artikulua,	Errezeta,
	Argazki oina,	Prentsarako oharra,	Iritzia, Kritika,	Turismo-gida,
	Elkarrizketa		Posta elektroniko mezua,
	Erreportajea		Zuzendariari gutuna,
	Sinopsia		Debatea,
	Testigantza
	Kronika

Hezkuntzako hizkuntzako testuen tipologia

Hezkuntza munduan testu mota asko erabiltzen dira, bai administrazio kontuetan^[8], bai arlo didaktikoetan. Horra adibide batzuk.

Deskripzio	Narrazio	Azalpen	Argudio	Irakasbide
Definizioa,	Komikia,	Azalpen testua,	iritzia,	Dekalogoa,
Eskema,	Sinopsia,	Galdera-erantzunak,	Testu-iruzkina,	Azterketak,
Laburpena,	Biografia,	Aipamen historikoa,	Erreklamazioa,	Matematika problemak
Kontzeptu mapa,	Epitome	Aipua,		Hitz-zopa,
Fitxa,		Atsotitzak,		Gurutzegrama
Deskripzioa,		Glosarioa,
Aurkezpen digitala,		Monografiak,
Aurkibidea,		Doktore tesiak,
Laburpen taula		Problemak, buruketak eta ebazpenak,
etab.		Koadro sinoptikoak, etab.
		Tutorial

Helburu nagusiaren araberako sailkapena

Testu guztiak zerbait nolabait komunikatzeko helburuarekin ekoizten dira baina askotan, testuetan, helburuen artean helburu nagusi bat nabarmen daiteke. Helburu nagusiaren irizpideari jarraiki, testu-tipoak helburu nagusiaren arabera izendatu ohi dira:

Bibliografia

• Joaquim Dolz & Bernard Schneuwly (Katalanez) Per a un ensenyament de l'oral : iniciació als gèneres formals a l'escola. (traducció fr > ca de Joan Manuel Verdegal). 2006. Argitaratzailea: València : Institut Interuniversitari de Filologia Valenciana ; Barcelona : Publicacions de l'Abadia de Montserrat, 2006 . ISBN: 84-8415-780-6
• Uri Ruiz Bikandi (apailatzailea); IÑURRIETA LABAIEN, Iñaki (euskaratzailea): Bigarren hizkuntzaren didaktika Haur eta Lehen Hezkuntzan^{[Betiko hautsitako esteka]}. EHU Argitalpen zerbitzua. 2010. (Ikus, batez ere, 4. kapitulua: 4.4 & 4.5^{[Betiko hautsitako esteka]}).
• Nafarroako Euskararen Irakaskuntzarako Baliabide Zentroa: Testu eredu batzuk. (Akta, bilera deia, eskabidea, oharra eta txostena).
• Felipe Zayas Hernando: (Gaztelaniaz) “El lugar de las tipologías textuales en la didáctica de la lengua” in Aspectos didácticos de Lengua y Literatura, nº 7. I.C.E. Universidad de Zaragoza.

Erreferentziak

Ikus, gainera

• Erretorika.
• Estilo-liburua.
• Komunikazioa.
• Komunikazio gaitasuna.
• Literatura.
• Literatura generoa.
• Oratoria.
• Zerrenda: Testu tipologia etiketa duten artikuluen zerrenda.

Kanpo estekak

• IRALE: Idazki ereduak.
• Testu bilduma. Saretik (Berritzegune Nagusia: Pilar Amurrio Pereda, Maitena Olabarriaga Salterain, Txabi Pérez Zabala, Teresa Ruiz).
• Testu generoak. Saretik (Berritzegune Nagusia: Pilar Amurrio Pereda, Maitena Olabarriaga Salterain, Txabi Pérez Zabala, Teresa Ruiz).

• Datuak: Q2298050