Agnes van Meranië

Agnes van Meranië
c.1175–20 juli 1201
Agnes van Meranië
Koningin-gemalin van Frankrijk
Periode 1 juni 1196–7 september 1200
Voorganger Ingeborg van Denemarken
Opvolger Ingeborg van Denemarken
Vader Berthold IV van Meranië
Moeder Agnes van Rochlitz

Vermoedelijk wapen als koningin van Frankrijk

Agnes Maria van Meranië (ook: van Andechs, van Andechs-Meranië en van Dießen-Andechs) (c.1175 – Poissy, 20 juli 1201) was de derde vrouw van koning Filips II Augustus van Frankrijk.[1] Zij was een dochter van hertog Berthold IV van Meranië en van Agnes van Rochlitz. Over haar leven is weinig bekend. Zij was een zus van de heilige Hedwig van Silezië. Na haar huwelijk werd Filips II door de paus van bigamie beschuldigd en met excommunicatie bedreigd.

Ingeborg van Denemarken

Na de dood van zijn eerste vrouw Isabella van Henegouwen was Filips Augustus op 14 augustus 1193 in Amiens hertrouwd met Ingeborg van Denemarken. Hij zag Ingeborg voor het eerst op hun huwelijksdag, vond haar fysiek afstotelijk en vroeg haar een dag later om terug te keren naar Denemarken. Toen zij dat weigerde, vroeg Filips aan zijn oom Willem van Champagne, kardinaal en aartsbisschop van Reims, om het huwelijk door nietigverklaring te laten ontbinden.[2] Dat gebeurde op 5 november 1193 op basis van een (mogelijk gefingeerde) stamboom waaruit zou blijken dat er sprake was van bloedverwantschap.[3] Paus Celestinus III accepteerde dat niet. Hij gaf de kardinaal een reprimande, verklaarde de scheiding ongeldig en verbood het Filips om opnieuw in het huwelijk te treden. Filips trok zich van dat verbod echter niets aan. Hij ging op zoek naar een nieuwe echtgenote en liet Ingeborg opsluiten in de Tour de Guinette van Étampes toen zij na de nietigverklaring opnieuw weigerde om naar Denemarken terug te gaan.

Agnes van Meranië

Door zijn conflict met de paus was Filips geen ideale huwelijkskandidaat meer. Na lang zoeken wist hij echter toch de hand te verkrijgen van Agnes van Meranië, met wie hij op 1 juni 1196 in Compiègne in het huwelijk trad. Dit was tegen het zere been van de nieuwe paus Innocentius III. Hij sommeerde Filips om met Agnes te breken en Ingeborg te erkennen als zijn wettige vrouw en koningin. Toen Filips daar geen gehoor aan gaf, vaardigde de paus op 12 december 1199 een interdict uit over Frankrijk, waardoor er in het hele koninkrijk geen katholieke missen, begrafenissen en andere religieuze plechtigheden meer konden plaatsvinden.[4] De volkswoede hierover zette Filips stevig onder druk. In de zomer van 1200 bezwoer hij de pauselijk legaat kardinaal Ottaviano, dat hij Agnes zou verstoten en Ingeborg zou laten terugkeren naar het hof. Een concilie in het kasteel van Saint-Léger in Nesle besloot vervolgens op 7 september 1200 om het interdict voorlopig op te heffen. In het voorjaar van 1201 herhaalde Filips zijn belofte voor een concilie in Soissons. De eis van de paus dat Agnes het koninkrijk moest verlaten, werd toen afgezwakt omdat zij hoogzwanger was. Zij werd ondergebracht in het kasteel van Poissy, waar zij korte tijd later in het kraambed overleed.[5] Daarmee leek Ingeborg van Denemarken in ere te zijn hersteld, maar het zou nog tot 1213 duren voordat zij uit haar gevangenschap in Étampes werd bevrijd.[6]

Filips en Agnes kregen drie kinderen:

Agnes van Meranië werd begraven in de abdij van Sint Corentinus in Septeuil.[8] Haar naam werd bijgeschreven in het necrologium van de koninklijke abdij van Saint-Denis.[9] Op 12 november 1201, nog geen vier maanden na haar dood, erkende paus Innocentius III haar kinderen Maria en Filips Hurepel als wettige erfgenamen van Filips II Augustus.

Terzijde

  • Agnes van Meranië is de hoofdpersoon van de opera La straniera (1829) van Vincenzo Bellini.
  • Agnes van Meranië is de hoofdpersoon van het treurspel Agnès de Méranie (1846) van François Ponsard.

Bronnen

  • M. Capefigue, Histoire de Philippe-Auguste. Tome second 1191-1206, Dufey, Paris 1829, blz. 131-158. Online: BNF/Gallica
  • The Cardinals of the Holy Roman Church. Lemma's over Willem van Champagne, Celestinus III en Innocentius III.
  • The Catholic Encyclopedia (1913). Lemma's over Pope Celestine III, Pope Innocent III en Philip II (Augustus).
  • Foundation for Medieval Genealogy (FMG). Informatie over Filips II van Frankrijk, Ingeborg van Denemarken en Agnes van Meranië.
  • La France pittoresque. Artikel over Ingeburge de Danemark.
  • Genealogie Mittelalter. Lemma over Agnes Maria von Andechs.
  • Wikipedia. Lemma's over Ingeborg van Denemarken en Agnes van Meranië in de Franse, Duitse en Engelse Wikipedia.

Voetnoten

  1. ↑ Geboortejaar en overlijdensdatum zijn ontleend aan Genealogie Mittelalter. FMG, Genealogics.org en Genealogy.eu geven "(omstreeks) 1180" als haar geboortejaar. Ook over de datum van overlijden verschillen de bronnen van mening. FMG houdt het op 18-20 juli. Genealogics.org noemt 29 juli en verwijst naar het Genealogisches Handbuch des Adels en de Europäische Stammtafeln. Haar naam Agnes Maria is ontleend aan Genealogie Mittelalter. Volgens de website werd zij in Frankrijk meestal Maria genoemd. Gearchiveerd op 9 december 2021.
  2. ↑ Kardinaal Willem van Champagne (1135-1202) was een broer van Filips' moeder Adelheid van Champagne. Hij werd Willem met de Witte Handen genoemd. Hij was de tutor van de jonge Filips Augustus geweest en had hem op 1 november 1179 in Reims gezalfd als medekoning.
  3. ↑ Volgens Genealogics.org heeft onderzoek van de Finse genealoog Sjöström aangetoond, dat er wel degelijk sprake was van bloedverwantschap. Filips en Ingeborg stamden beiden af van Jaroslav de Wijze van Kiev en waren vierde neef en nicht in de eerste graad van elkaar: Filips' overgrootvader Filips I van Frankrijk was een volle neef van Ingeborgs betovergrootvader Vladimir Monomach. Volgens het destijdse canonieke recht – dat een grens van zeven generaties stelde aan de gemeenschappelijke afstamming van huwelijkspartners – zou dat voldoende zijn geweest om het huwelijk te verbieden.
  4. ↑ Zie The Catholic Encyclopedia en Genealogie Mittelalter. Tot het interdict werd besloten tijdens een concilie dat vanaf 6 december 1199 plaatsvond in de abdij van Sint-Benignus te Dijon. Het interdict trad op 13 of 15 januari 1200 in werking. Gearchiveerd op 17 december 2021.
  5. ↑ Zie Capefigue (1829: 131-158) en de Catholic Encyclopedia. Zie Cardinals voor informatie over kardinaal Ottaviano. Gearchiveerd op 5 maart 2016.
  6. ↑ Zie o.a. de Catholic Encyclopedia. Naar verluidt werd Ingeborg in 1213 als koningin geherinstalleerd omdat Filips de steun van de paus en Denemarken nodig had toen hij aanspraak maakte op de Engelse troon. Ingeborg trok zich na 1213 terug in de priorij van Saint-Jean-en-l'Isle te Corbeil, waar zij in juli 1236 overleed. Gearchiveerd op 2 december 2021.
  7. ↑ Hij wordt in sommige bronnen Tristan of Johan-Tristan (Jean-Tristan) genoemd. Zie bijvoorbeeld Capefigue (1829: 157). Gearchiveerd op 10 maart 2016.
  8. ↑ Volgens het lemma over de Abbaye Saint-Corentin in de Franse Wikipedia is Agnes niet in 1201, maar in 1204 overleden en was zij van 1201-1204 de eerste abdis van de abdij. In de bron die men daarbij noemt, is deze informatie echter niet terug te vinden.
  9. ↑ Zie Genealogie Mittelater. Volgens de website werden later ook de namen van haar ouders en die van haar zus Gertrud in het necrologium opgenomen. In de abdijkerk van Saint-Denis bevindt zich het mausoleum van de koningen en koninginnen van Frankrijk. Gearchiveerd op 17 december 2021.