Abenomika

Premier Shinzō Abe przedstawiający swój program w Londynie, 2013

Abenomika (z ang. Abenomics – zbitka wyrazowa Abe i economics) – program polityki gospodarczej w celu ożywienia gospodarki Japonii, wprowadzany przez japońskiego premiera Shinzō Abe od 2013 roku, opierający się na trzech filarach, tzw. „trzech strzałach”[a]: luzowaniu polityki pieniężnej, stymulacji fiskalnej i reformach strukturalnych.

Nazwa

„Abenomika” pochodzi z ang. Abenomics – zbitki wyrazowej powstałej z połączenia dwóch wyrazów Abe – nazwiska premiera Shinzō Abe – i economics[1]. Jest nawiązaniem do reaganomiki (z ang. reaganomics – zlepek słów Reagan i economics).

Kontekst

W okresie od lat 50. do lat 70. XX w. japońska gospodarka charakteryzowała się solidnym, stałym wzrostem gospodarczym[2]. Dochód na jednego mieszkańca był jednym z najwyższych na świecie, a Japonia stała się drugą potęgą gospodarczą po Stanach Zjednoczonych[2]. Pod koniec lat 80. XX w. doszło do przegrzania gospodarki, a na początku lat 90. nastąpiło zwolnienie tempa wzrostu gospodarczego i deflacji[2]. Bank Japonii, aby ratować sytuację, ustanowił stopy procentowe na poziomie zero. Sytuacja się jednak nie poprawiła i Japonia wpadła w ponad dwudziestoletnią stagnację[3], pogłębianą przez kryzysy światowe, które wystąpiły pod koniec lat 90. i w 2008 roku[4].

Japonia boryka się również z problemami natury strukturalnej – z kryzysem demograficznym, charakteryzującym się ogromnym spadkiem liczby urodzeń i starzeniem się społeczeństwa, wszechobecnym systemem nepotyzmu, spadkiem innowacyjności oraz eksportu, który wcześniej napędzał gospodarkę[5].

Po wygranej Partii Liberalno-Demokratycznej w wyborach w grudniu 2012 roku Shinzō Abe został desygnowany na premiera. Abe obiecywał naprawę japońskiej gospodarki poprzez wzrost wydatków publicznych, inwestycji prywatnych oraz prowadzenie energicznej polityki proeksportowej[5].

Program Abe

Program opiera się na trzech filarach, tzw. „trzech strzałach”: luzowaniu polityki pieniężnej, stymulacji fiskalnej i reformach strukturalnych[6]. Miał przerwać błędne koło niskiego wzrostu gospodarczego i deflacji. Luźna polityka monetarna miała przezwyciężyć deflację, luźna polityka fiskalna pobudzić aktywność gospodarczą a reformy odbudować zaufanie przedsiębiorców i promować inwestycje prywatne, by zapewnić długofalowy wzrost gospodarczy[7]. Program jest połączeniem keynesowskiego wsparcia gospodarki w krótkim okresie z ekonomią podażową w długim okresie[1].

Polityka monetarna

22 stycznia 2013 roku rząd Japonii premiera Abe i Bank Japonii kierowany przez Masaakiego Shirakawę wydali wspólne oświadczenie, wprowadzające po raz pierwszy w historii Japonii cel inflacyjny, który ustalono na poziomie 2%[8]. Bank Japonii zobowiązał się do prowadzenia luźnej polityki pieniężnej, by osiągnąć ten cel i przezwyciężyć deflację[8].

W marcu 2013 roku szefem Banku Japonii został Haruhiko Kuroda, który od kwietnia zaczął luzować politykę pieniężną (ang. Quantitative and Qualitative Monetary Easing, QQE), która była kolejno wzmacniana w 2014 i w 2015 roku[9]. Dzięki dwukrotnemu zwiększeniu bazy monetarnej Japonia miała osiągnąć swój cel inflacyjny 2% w ciągu 2 lat[10].

Celu nie udawało się jednak osiągnąć i 29 stycznia 2016 roku bank wprowadził ujemną stopę procentową na poziomie -0,1% na część nadwyżki na koncie instytucji finansowych w Banku Japonii (ang. QQE with a Negative Interest Rate)[9]. We wrześniu 2016 roku, na podstawie oceny skutków dotychczasowej polityki, bank wprowadził luzowanie połączone z kontrolą krzywej rentowności (ang. QQE with yield curve control)[9]. W lipcu 2018 roku Bank skorygował nieznacznie niektóre parametry luzowania[10].

Prowadzona od 2013 roku ekspansja monetarna spowodowała bezprecedensowy przyrost bilansu Banku Japonii[11], jednak nie doprowadziła do osiągnięcia wyznaczonego celu inflacyjnego na poziomie 2%[10]. W 2017 roku wskaźnik inflacji wynosił 0,5%, który według jesiennej prognozy Komisji Europejskiej z 2018 roku ma stopniowo wzrosnąć do 1,3% w roku 2020[12].

Polityka fiskalna

Jednocześnie rząd Japonii miał prowadzić ekspansywną politykę fiskalną w celu pobudzenia popytu wewnętrznego poprzez inwestycje publiczne[8]. Finansowanie inwestycji miało odbywać się poprzez zwiększenie długu publicznego[8].

18 stycznia 2013 roku rząd przyjął nadzwyczajny pakiet działań stymulacyjnych wymagający zwiększenia wydatków publicznych na kwotę 13 bilionów jenów (ok. 520 miliardów złotych)[8]. Szacowano wówczas, że łączna kwota przedsięwzięć stymulacyjnych wyniesie 20 bilionów jenów (800 miliardów złotych), co byłoby największą stymulacją fiskalną w historii, nie licząc działań podjętych po upadku banku Lehman Brothers w 2008 roku[8]. Inwestowano w infrastrukturę – budowano mosty, drogi i tunele na obszarach dotkniętych trzęsieniem ziemi i tsunami w 2011 roku, wsparto wówczas również program emerytalny[1]. Stymulacja fiskalna miała przynieść 2% realnego wzrostu gospodarczego oraz powstanie 600 tysięcy nowych miejsc pracy[8].

Kolejne działania stymulacji fiskalnej podejmowano w grudniu 2013 roku, grudniu 2014 roku i kwietniu roku 2016[7]. Rząd początkowo planował zwiększenie wpływów do budżetu poprzez stopniowe podwyższanie stopy podatku od konsumpcji, jednak po pierwszej podwyżce wprowadzonej w kwietniu 2014 roku, po której nastąpiło spowolnienie wzrostu gospodarczego, kolejne podwyżki zostały odłożone w czasie[13]. W wyniku tych działań dług publiczny Japonii wzrósł do prawie 236% PKB w 2017 roku[12].

Reformy strukturalne

Dla utrzymania wzrostu gospodarczego rząd miał przeprowadzić szereg reform dla pobudzenia inwestycji prywatnych, tworzenia nowych miejsc pracy i wzrostu wynagrodzeń[8]. Działania w tym zakresie obejmowały strategię restrukturyzacji przemysłu, liberalizację rynku pracy i aktywizację zawodową kobiet (ang. womenomics), stymulowanie innowacji, strategię kreowania nowych rynków, w tym rynku usług medycznych, energii, produktów rolno-spożywczych i rybołówstwa, modernizację rolnictwa[1]. We wrześniu 2015 roku premier Abe utworzył nowe stanowisko w gabinecie do spraw odwrócenia negatywnego trendu demograficznego[14].

Ponadto postawiono na ożywienie międzynarodowej współpracy gospodarczej poprzez udział w Partnerstwie Transpacyficznym i ekspansję eksportu[1].

Efekty

W początkowym okresie polityki Abe, w 2013 roku odnotowano przyśpieszenie wzrostu gospodarczego i spadek stopy bezrobocia[15]. Jednak w 2014 roku, po podwyższeniu podatku od konsumpcji doszło do recesji, a poparcie dla premiera i jego polityki znacząco spadło[15]. Abe rozwiązał parlament i ogłosił wcześniejsze wybory, które odbyły się 14 grudnia 2014 roku[15]. Wybory, przy rekordowo małej frekwencji, wygrała ponownie Partia Liberalno-Demokratyczna, a Abe ponownie został premierem[15].

Opinie na temat efektywności abenomiki są podzielone[16]. Krótkookresowa stymulacja odniosła sukces w postaci powrotu na ścieżkę konsekwentnego wzrostu gospodarczego i spadku bezrobocia poniżej 3%, przy sprzyjającej koniunkturze globalnej, szczególnie w 2017 roku[16]. Nie udało się osiągnąć celu 2% inflacji[16]. Konsumpcja prywatna i płace realne nie wzrosły[14].

Pojawiają się obawy, że – pomimo wprowadzanych reform – abenomika nie jest w stanie sprostać wyzwaniom długookresowym związanym ze starzeniem się społeczeństwa japońskiego[16]. Wiele z zapowiedzianych reform strukturalnych wprowadzanych jest zbyt powolnie[14].

Ekonomiści wskazują również na ryzyka – od hiperinflacji wskutek polityki luzowania monetarnego do nadmiernego obciążenia długiem publicznym[14].

Uwagi

  1. ↑ Jest to nawiązanie do „Legendy trzech strzał”, opowieści o daimyō z okresu Sengoku o imieniu Motonari Mōri. W nadziei, że zachęci swoich trzech synów do współpracy na rzecz ich klanu, każdemu dał strzałę i kazał ją złamać, co było łatwe. Następnie podał im trzy połączone strzały, ale tego już nie potrafili zrobić.

Przypisy

Bibliografia

  • Kenji Aramaki: Japan’s Long Stagnation, Deflation, and Abenomics: Mechanisms and Lessons. Springer, 2018, s. 288–289. ISBN 978-981-13-2176-4. [dostęp 2019-04-06]. (ang.).
  • Japan. W: CIA: The World Factbook. 2019-04-03.
  • JAPAN: Growth slows as fiscal consolidation goes ahead. W: European Commission: Autumn 2018 Economic Forecast. 2018-11-08, s. 158–159.
  • Jerzy Grabowiecki: Abenomika – przełom czy kontynuacja w modelu społeczno-gospodarczym Japonii. W: Globalizacja i regionalizacja we współczesnym świecie. Wyzwania integracji i rozwoju. Edward Molendowski, Arkadiusz Mroczek (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2015, s. 45–62.
  • Japonia – Informacje o kraju. [w:] Informator ekonomiczny MSZ [on-line]. [dostęp 2019-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-06)]. (pol.).
  • James McBride, Beina Xu: Abenomics and the Japanese Economy. [w:] Council on Foreign Relations [on-line]. 2018-03-23. [dostęp 2019-04-06]. (ang.).
  • Silvia Merler: Abenomics, five years in. [w:] Bruegel Blogpost [on-line]. 2018-01-28. [dostęp 2019-04-06]. (ang.).
  • Shinzo Abe, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2019-04-06]  (ang.).
  • Sayuri Shirai. The Bank of Japan’s super-easy monetary policy from 2013–2018. „ADBI Working Paper Series”. No. 896, November 2018. Asian Development Bank Institute. (ang.). 
  • Radosław Ślusarczyk. Kryzys finansowy a udział bilansów banków centralnych w gospodarce. „Zeszyty Naukowe Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Zielonej Górze”. 7, s. 305–317, 2017. (pol.). 
  • Wojciech Tomaszewski: W. Tomaszewski: Cztery problemy Japonii. [w:] Centrum Studiów Polska-Azja (CSPA) [on-line]. 2015-03-01. [dostęp 2019-04-06]. (pol.).
  • Makoto Yamanaka: List od Ambasadora Japonii w Polsce. [w:] JAAP – JICA Alumni Association in Poland [on-line]. 2013-01-22. [dostęp 2019-04-06]. (pol.).

Linki zewnętrzne

  • The Government of Japan: Abenomics (strona oficjalna). [dostęp 2019-04-06]. (ang.).