Bad-tibira

Bad-tibira
Tell Madineh
Państwo

 Irak

Położenie na mapie Iraku
Mapa konturowa Iraku, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Bad-tibira”
Ziemia31°22′47,9640″N 45°59′59,9639″E/31,379990 45,999990
Mapa z zaznaczonym położeniem Bad-tibiry i innych ważnych miast Sumeru w okresie wczesnodynastycznym (ok. 2900-2350 p.n.e.)
„Gwóźdź fundacyjny” z inskrypcją Enmeteny, w której władca ten wymieniany jest jako budowniczy świątyni E-musz w Bad-tibirze. Znaleziony w Girsu (ob. Tall Luh), zbiory Luwru (AO 22954)

Bad-tibira (sum. bad3.tibiraki, tłum. „mur/twierdza rękodzielników pracujących w metalu”) – starożytne miasto w Sumerze, identyfikowane obecnie ze stanowiskiem archeologicznym Tell Madineh[1] (też Tell Medinah[2], Tell al-Medan[3], Madain[2], Al-Mada'in[4], Madina[4]), położonym ok. 10 km na płn.-wsch. od Tell Senkereh (starożytnej Larsy), w prowincji Zi Kar w południowym Iraku[2]; w Sumeryjskiej liście królów wymienione jako siedziba jednej z przedpotopowych dynastii królewskich.

Legendarna Bad-tibira

Literatura mezopotamska umieszcza początki miasta Bad-tibira w legendarnym okresie przed potopem. Według Sumeryjskiego mitu o potopie miasto to założyć miał sam bóg Enki, a następnie przekazać je bogini Inanie[5]. W Sumeryjskiej liście królów Bad-tibira występuje jako siedziba drugiej z przedpotopowych dynastii królewskich, której trzej przedstawiciele panować mieli łącznie przez 108 tysięcy lat:

„W Bad-tibirze Enmeluana panował przez 43200 lat; Enmegalana panował przez 28800 lat; Dumuzi, pasterz, panował przez 36000 lat. (W sumie) trzech królów panowało przez 108000 lat”[6]

W sumeryjskim micie Zejście Inany do świata podziemnego Bad-tibira z jej świątynią E-muszkalama wymieniona jest pośród siedmiu miast odwiedzonych przez boginię Inanę przed jej wyprawą do świata podziemnego[7]. W innym miejscu mitu, opisującym powrót bogini do świata żywych, opisana jest jej kolejna wizyta w Bad-tibirze i hołd jaki jej złożył Lulal, boski opiekun tego miasta[8].

Historyczna Bad-tibira

Historyczna Bad-tibira znana jest jak dotychczas jedynie z tekstów, gdyż miasto to nie zostało jeszcze przebadane archeologicznie[3], a jego identyfikacja ze stanowiskiem Tell Madineh dokonana została wyłącznie w oparciu o znaleziska powierzchniowe[1].

W źródłach pisanych (głównie tekstach liturgicznych, hymnach i listach świątynnych) Bad-tibira pojawia się najczęściej w kontekście związanym z istniejącą w tym mieście świątynią E-musz (też E-muszkalama), poświęconą Inanie, Dumuziemu, a także Lulalowi[9]. W jednej ze swych inskrypcji Enmetena (koniec 1 połowy III tys. p.n.e.), władca miasta-państwa Lagasz, nazywa siebie budowniczym E-musz:

„Bogini Inanie (i) królowi E-musz (epitet boga Dumuziego) Enmetena, władca Lagasz, świątynię E-musz, ich ukochany dom, dla nich wzniósł”[1].

Cztery fragmentarycznie zachowane kopie tej inskrypcji odkryte zostały w 1953 roku na stanowisku Tell Madineh i to głównie w oparciu o nie zidentyfikowano to stanowisko z Bad-tibirą[1].

W okresie wczesnodynastycznym (ok. 2900-2350 p.n.e.) Bad-tibira była jednym z czternastu głównych miast-państw na terenie Sumeru i Akadu[4], ale wydaje się, że pod koniec tego okresu rozpoczął się stopniowy jej upadek, gdyż teksty historyczne z późniejszych okresów rzadko ją już wspominają[3][a].

Miasto to było jeszcze najprawdopodobniej zamieszkane w pierwszej połowie II tys. p.n.e., gdyż w czasie badań powierzchniowych na stanowisku Tell Madineh odkryto ślady zasiedlenia z okresów: Ur III (ok. 2100-2000 p.n.e.), Isin-Larsa (ok. 2000-1800 p.n.e.) i starobabilońskiego (ok. 1800-1600 p.n.e.)[1].

Uwagi

  1. ↑ Wiadomo na przykład, iż w XIX w p.n.e. Sin-iddinam (1849-1843 p.n.e.), król Larsy, odbudować miał mury miejskie Bad-tibiry; hasło Bad-tibira, w: Bryce T., The Routledge..., s. 110.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Crawford V.E., „The Location...”, s. 197-199.
  2. ↑ a b c informacje o stanowisku na stronie Cultural Property Training Resource. cemml.colostate.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-28)]. (strona Depatamentu Obrony Stanów Zjednoczonych dla personelu wojskowego służącego w Iraku)
  3. ↑ a b c hasło Bad-tibira, w: Leick G., Historical..., s. 32.
  4. ↑ a b c hasło Bad-tibira, w: Bryce T., The Routledge..., s. 110.
  5. ↑ Szarzyńska K., Mity ..., s. 138.
  6. ↑ Michalowski P., Sumerian King List, w: Chavalas M. (red.), The Ancient Near East - Historical Sources in Translation, Blackwell Publishing, Carlton 2006, s. 82.
  7. ↑ Szarzyńska K., Mity ..., s. 83.
  8. ↑ Szarzyńska K., Mity ..., s. 96.
  9. ↑ George A.R., House Most High. The Temples of Ancient Mesopotamia, Eisenbrauns, Winona Lake 1993, s. 129.

Bibliografia

  • Crawford V.E., „The Location of Bad-tibira”, Iraq 22 („Ur in Retrospect. In Memory of Sir C. Leonard Woolley”), Spring-Autumn 1960, s. 197-199.
  • Szarzyńska K., Mity sumeryjskie, Wydawnictwo AGADE, Warszawa 2000.
  • hasło Bad-tibira, w: Leick G., Historical Dictionary of Mesopotamia, 2011, s. 32.
  • hasło Bad-tibira, w: Bryce T., The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia, Routledge 2013, s. 110.