Daniel Passent

Daniel Passent

Daniel Passent (2013)
Data i miejsce urodzenia	28 kwietnia 1938 Stanisławów
Data i miejsce śmierci	14 lutego 2022 Warszawa
Rodzaj działalności	dziennikarz, dyplomata
Ambasador RP w Chile
Okres urzędowania	od 1997 do 2002
Poprzednik	Zdzisław Jan Ryn
Następca	Jarosław Spyra
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Daniel Passent, pierwotnie Daniel Passenstein^[1] (ur. 28 kwietnia 1938 w Stanisławowie, zm. 14 lutego 2022^[2][3] w Warszawie^[4]) – polski dziennikarz i publicysta, wieloletni felietonista tygodnika „Polityka”, a także pisarz, tłumacz, satyryk i dyplomata. W latach 1997–2002 ambasador RP w Chile.

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Pochodził z rodziny żydowskiej^[5], jego rodzicami byli Bernard „Berek” Passenstein i Izabela „Bela” lub „Bajla” z domu Mitz (pisane również Mic)^[6]. Ojciec studiował we Francji, był inżynierem agronomem. Po studiach wrócił do Polski, zamieszkał w Warszawie, gdzie poznał przyszłą żonę^[7]. Kiedy we wrześniu 1939 wybuchła II wojna światowa, mieszkali w Stanisławowie na Kresach. Ojciec pracował w przedsiębiorstwie zieleni miejskiej jako specjalista od kwiatów, a matka jako pielęgniarka. Ojciec był działaczem społecznym, cenionym również zawodowo^[5].

W 1941, po zajęciu miasta przez Niemców, w obawie o życie kilkuletniego Daniela, rodzice postanowili ukryć go w okolicach Częstochowy, co zrealizował przyjaciel domu – Gustaw Godek, mający tzw. „dobry wygląd” (w czasie wojny na fałszywych dokumentach na nazwisko Tadeusz Płoński, którego używał również po wojnie), który wyszukiwał kolejne miejsca ukrycia. Ostatnie z nich w 1944 było w Warszawie na Pradze, u rodziny Władysławy Salonek^[a][b], gdzie z imieniem Bogdan doczekał zajęcia tego przedmieścia przez wojska sowieckie^[5]. Był również krótko w domu dziecka^[8].

Jego rodzice zginęli w 1944, ukrywając się w okolicach Warszawy (zob. Zagłada Żydów), gdzie zostali rozpoznani przez dwóch Polaków i zatrzymani podczas przejazdu kolejką podmiejską na linii otwockiej. Prawdopodobnie spoczywają w zbiorowym grobie w Radości^[5]. Swoje przeżycia wojenne Daniel Passent tak podsumował w jednym ze swoich felietonów: mnie ocalili Polacy i Żydzi, a moich rodziców zdradzili Polacy; jedni i drudzy byli obywatelami państwa polskiego^[5].

Po wojnie, w wieku 7–8 lat trafił do Częstochowy pod opiekę ciotki, Róży Kolin (siostra matki) i jej męża, ale z powodu jej ciężkiej choroby nie mógł tam pozostać^[8]. Opiekę i wychowanie zapewnili mu siostra ojca, Anna Prawin i jej mąż Jakub Prawin^[7], generał Ludowego Wojska Polskiego i szef Polskiej Misji Wojskowej w Niemczech.

Z wykształcenia był ekonomistą, studiował na Uniwersytecie w Leningradzie (1955/1956), na Uniwersytecie Warszawskim (1956–1960), Uniwersytecie Princeton (1962/1963) i Harvardzie^[9].

Kariera zawodowa

Działalność dziennikarską rozpoczął w 1956 w Sztandarze Młodych, gdy był studentem Uniwersytetu Warszawskiego. W 1959 dołączył do zespołu tygodnika Polityka, z którym pozostał związany do końca życia. „Tak, to prawda, Polityka jest moim drugim domem. Ponad 60 lat pozostaję w związku, raz formalnym, raz na kocią łapę, ale zawsze z Polityką. Na pewno ma to coś wspólnego z potrzebą bezpieczeństwa, jaką odczuwałem po wojnie” – pisał w 2021.

Był korespondentem tygodnika podczas wojny wietnamskiej i jego stałym felietonistą. W swoich felietonach poruszał kwestie polityczne, społeczne, gospodarcze, międzynarodowe i kulturalne.

Wszedł do historii światowego dziennikarstwa, gdy na początku lat 60. zdobył prawo do publikacji pamiętników Adolfa Eichmanna – zbrodniarza niemieckiego, odpowiedzialnego za Holocaust. „Polityka” była jednym z dwóch pism na świecie, które jako pierwsze opublikowały jego wspomnienia.

Współpracował z prowadzonym przez Jana Pietrzaka kabaretem „Pod Egidą”, pisząc tam teksty antysystemowe. Z drugiej strony w latach 80. wielokrotnie bronił na łamach tego tygodnika decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego oraz polityki ówczesnych władz (na wniosek Jerzego Urbana nie został w tym okresie poddany weryfikacji^[10]). Jacek Kaczmarski zadedykował mu utwór „Marsz intelektualistów”, który napisał dla tych, „którzy swoją inteligencją i swoim wykształceniem zdecydowali się służyć reżimowi wojskowemu w Polsce”^[9]. Był autorem tekstów w Studenckim Teatrze Satyryków. Pisywał także teksty i monologi dla „Kabaretu Dudek”. Był autorem skeczy i monologów przedstawień rewiowych Teatru Syrena^[11].

„Jestem typem człowieka pełnego rozterek, który nie potrafi być wyłącznie dumny ze swojej przeszłości; mam skłonność do grzebania się w swoich błędach” – wyznał w wywiadzie z 2006.

Zajmował się również tłumaczeniami, przełożył z języka angielskiego m.in. Dlaczego nie możemy czekać Martina Luthera Kinga i wybór esejów Następnym razem pożar Jamesa Baldwina.

W latach 1990–1994 był redaktorem miesięcznika „The World Paper” wydawanego w Bostonie. Pisał m.in. dla „New York Times” i „Daily Telegraph”.

Był autorem kilkunastu publikacji książkowych, m.in. Bywalec, Bitwa pod wersalikami, Obywatelu, nie denerwujcie się, Co dzień wojna (reportaże z wojny wietnamskiej), Pan Bóg przyjechał do Monachium, Rozbieram senatora, Choroba dyplomatyczna, Codziennik, Passa. W swojej książce Dzieła rozebrane (2013) opowiadał o kulisach powstawania swoich felietonów. Ostatnią książkę W 80 lat dookoła Polski opublikował w 2018.

W latach 2006–2022 prowadził autorski blog internetowy En passant, będący jednym z najdłużej funkcjonujących blogów politycznych w Polsce. Znalazło się tam ponad 1700 publikacji autora, które zebrały ponad pół miliona komentarzy.

Bywał gościem programu Tydzień kontra tydzień w Radiowej Jedynce. Od października 2012 do stycznia 2022^[12] prowadził w radiu Tok FM audycję Goście Passenta.

W 2019 zagrał profesora Langmana, kelnera w Cafe Muza, w filmie Czarny mercedes w reżyserii Janusza Majewskiego^[13].

Działalność dyplomatyczna i społeczna

W latach 1997–2002 pełnił funkcję ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej w Chile^[14]. Zasiadał w radzie Fundacji „Okularnicy” im. Agnieszki Osieckiej^[15].

Kwestia współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa

W 1961 Daniel Passent został pozyskany do współpracy przez Służbę Bezpieczeństwa jako Kontakt Poufny o pseudonimie „Daniel” a następnie „John”. Pozyskanie miało nastąpić na zasadzie dobrowolności. W tym okresie dziennikarz miał przekazywać SB informacje na temat znanych mu amerykańskich dyplomatów. W 1964 został przerejestrowany na Tajnego Współpracownika. Ponieważ utracił kontakt z Amerykanami, Służba Bezpieczeństwa zlecała mu nawiązywanie znajomości z dyplomatami z Francji i Belgii^[16]. Miał przekazywać SB informacje również na temat osób ze świata kultury, m.in. Zygmunta Kałużyńskiego^[17]. Dokumentacja potwierdzająca fakt współpracy zachowała się w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej pod sygnaturą AIPN 002082/151/CD/2^[18].

Daniel Passent nie przyznawał się do współpracy z SB. Twierdził, że „został zarejestrowany i obdarzony pseudonimami bez własnej wiedzy”^[19]. W 2007 wystąpił do sądu z wnioskiem o przeprowadzenie autolustracji. Sądy lustracyjne dwóch instancji odmówiły wszczęcia postępowania z uwagi na to, iż nie pełnił funkcji publicznej w rozumieniu ustawy lustracyjnej^[20].

W 2016 Instytut Pamięci Narodowej opublikował list Daniela Passenta do Czesława Kiszczaka z 1984, w którym dziennikarz wyrażał poparcie dla realizowanej przez niego polityki^[21][22].

„Zapłaciłem swoją cenę krytyki, nawet wrogości, ale nie mam żalu, tylko jeden wniosek: nikt ci tak nie zaszkodzi, jak ty sam. Mogą wieszać na tobie psy, ale czytają, i gotują się ze złości, że inni też czytają. Czytelnicy mnie jednak nie opuścili. Gdyby nie oni, toby mnie tu nie było” – pisał w 2018 roku^[23].

Odznaczenia

Został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1997)^[24]. Wcześniej Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Krzyżem Zasługi^[25].

Życie prywatne

Przez około 8–10 lat związany był z poetką Agnieszką Osiecką. Ze związku tego miał córkę Agatę Passent (ur. 4 lutego 1973)^[8]. Następnie jego żoną przez ponad 30 lat była Marta Dobromirska-Passent, matka Łukasza Dobromirskiego z jej poprzedniego małżeństwa^[26][27].

Cierpiał na chorobę Parkinsona^[28]. Zmarł 14 lutego 2022 w wieku 83 lat^[29]. 25 lutego 2022 został pochowany na cmentarzu wojskowym na Powązkach w Warszawie^[30] (kwatera: A 25-TUJE-15^[31]).

W kulturze

Jego postać pojawia się, jako partner głównej bohaterki, w serialu fabularnym Osiecka z 2020. W rolę Daniela Passenta wcielił się Piotr Żurawski^[32]. Liczne materiały dotyczące Passenta znajdują się w Archiwum Agnieszki Osieckiej przekazanym Bibliotece Narodowej w Warszawie przez córkę Osieckiej i Passenta, Agatę. W 2020 Passent podarował Bibliotece Narodowej własne archiwum^[33].

Publikacje

• Co dzień wojna, Czytelnik, Warszawa 1968
• Rozbieram senatora, Czytelnik, Warszawa 1973
• Pan Bóg przyjechał do Monachium, Książka i Wiedza, Warszawa 1973, ISBN 978-83-7700-030-4
• Bywalec, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1974
• Pantoflisko z Agnieszką Osiecką, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1975
• Bitwa pod wersalikami: felietony 1976-1982, Książka i Wiedza, Warszawa 1984, ISBN 83-05-11228-4
• Zdanie odrębne: felietony VII 1982-VII 1983, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1985, ISBN 83-08-01327-9
• Z dziejów cnoty. Szpilki 1935-85, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1985, ISBN 83-03-01140-5
• Księga parodii (praca zbiorowa), Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985, ISBN 83-221-0145-7
• Bałwan pod klucz, Czytelnik, Warszawa 1986, ISBN 83-07-01572-3
• Dzisiaj umrą dwie osoby, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1986, ISBN 83-203-1988-9
• Nie denerwujcie się obywatelu, Iskry, Warszawa 1988, ISBN 83-207-1105-3
• To jest moja gra, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1990, ISBN 83-03-03054-X
• Choroba dyplomatyczna, Iskry, Warszawa 2002, ISBN 83-207-1706-X
• Podręcznik obytego Polaka z Jackiem Cyganem, Agata Passent, Andrzejem Samsonem, Ludwikiem Stommą i Krzysztofem Teodorem Toeplitzem, Sens, Warszawa 2004, ISBN 83-86944-51-X
• Codziennik, Nowy Świat, Warszawa 2006, ISBN 83-7386-181-5
• Pod napięciem, Wydawnictwo Red Horse, Lublin 2009, ISBN 978-83-7573-015-9
• Moja gra. O Fibaku, Nowy Świat, Warszawa 2010, ISBN 978-83-7386-387-3
• Passa z Janem Ordyńskim, Czerwone i Czarne, Warszawa 2012, ISBN 978-83-7700-030-4
• Dzieła rozebrane, Czerwone i Czarne, Warszawa 2013, ISBN 978-83-7700-110-3
• W 80 lat dookoła Polski, Polityka, Warszawa 2018, ISBN 978-83-64076-79-4

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Filip Gańczak: Filmowcy w matni bezpieki. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2011. ISBN 978-83-7648-714-4. OCLC 879643901.

Linki zewnętrzne

• En Passant – blog Daniela Passenta
• Dziennikarze zaczną wierzgać Wywiad z Danielem Passentem, Przegląd, 14 lutego 2006