Gnilica mózgowata

Gnilica mózgowata

Gnilica mózgowata na pniu świerka
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	borowikowce
Rodzina	gnilicowate
Rodzaj	gnilica
Gatunek	gnilica mózgowata
Nazwa systematyczna
Coniophora puteana (Schumach.) P. Karst Not. Sällsk. Fauna et Fl. Fenn. Förh., II 6(6): 370 (1868)
Multimedia w Wikimedia Commons

Gnilica mózgowata (Coniophora puteana (Schumach.) P. Karst.) – gatunek grzybów z rodziny gnilicowatych (Coniophoraceae)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Coniophora, Coniophoraceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1803 r. Heinrich Christian Friedrich Schumacher nadając mu nazwę Thelephora puteana. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1868 r. Karsten, przenosząc go do rodzaju Coniophora^[1].

Synonimów nazwy naukowej ma ponad 50^[2].

Polską nazwę podał Henryk Orłoś w 1951 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: stęchlinek mózgowaty, powłocznik mózgowaty i piwniczny grzyb domowy^[3].

Morfologia

Owocnik

Rozpostarty i przylegający do podłoża, jednoroczny lub wieloletni, osiągający średnicę do 20 cm. Początkowo jest miękki i mięsisty, później korkowaty^[4]. Wykształca się w postaci płaskich płatów o barwie kremowej, z czasem przechodzącej poprzez ochrową i oliwkową w ciemnobrunatną. Starsze owocniki brzegami odstają od podłoża. Hymenofor nierówny i nieregularnie pokryty brodawkami lub guzkami, oszroniony^[5]. Obrzeże ma barwę od białej do kremowej, jest rozrzedzone i zbudowane z luźno ułożonych pasm strzępek^[4]. Tworzy cienkie (o grubości do 1 mm), elastyczne, ciemnobrunatne ryzomorfy^[6].

Cechy mikroskopowe

System strzępkowy monomityczny. Strzępki bezbarwne, cienkościenne, przeważnie z poprzecznymi przegrodami, rzadko tylko rozgałęziające się. Mają średnicę 2–3 μm, na niektórych w ich środkowej części występują pojedyncze lub podwójne sprzążki o średnicy do 11 μm, czasami mocno beczułkowate, o średnicy do 20 μm. Cystyd brak, natomiast pomiędzy podstawkami licznie występują sterylne elementy. Mają one wąsko wrzecionowaty kształt, często są faliste lub wygięte, rozgałęzione lub klapowane, cienkościenne, o średnicy 2–4 μm i długości dochodzącej aż do 80 μm. Podstawki wąsko zgrubiałe, lekko nabrzmiałe u podstawy, 4–sterygmowe, z prostymi przegrodami u podstawy. Mają rozmiar 30–100 (120) × 7–9 μm. Bazydiospory o kształcie od wąsko do szeroko elipsoidalnego, barwie od bladożółtej do brązowej, grubościenne z płytkimi porami rostkowymi na końcach. Są nieamyloidalne lub słabo amyloidalne. Mają rozmiar 8–13 (14) × 5–8 (9) μm^[4].

Gatunki podobne

• gnilica cienka, g. sucha (Coniophora arida) – ma gładki hymenofor i owocnik cieńszy i jaśniejszy. Pospolita^[5].
• gnilica oliwkowa (Coniophora olivacea) – w hymenium posiada długie i daleko wystające cystydy z licznymi przegrodami. W Polsce rzadka^[5].
• stroczek domowy, zwany też grzybem domowym właściwym (Serpula lacrimans) – o watowatym, żółtawym lub brązowawym owocniku^[5].

Występowanie i siedlisko

Gnilica mózgowata znana jest tylko na półkuli północnej; występuje tutaj na wszystkich kontynentach, ale w Afryce tylko w Maroku^[7]. W Polsce jest pospolita^[5].

Nadrzewny grzyb saprotroficzny. Występuje w lasach, głównie na martwym drewnie drzew iglastych; świerka, jodły, sosny, ale także na buku. Obserwowano występowanie także na uprawianych modrzewiach, żywotniku zachodnim, żywotniku wschodnim. Rozwija się także na konstrukcjach drewnianych^[3].

Znaczenie

Jeden z najbardziej szkodliwych tzw. grzybów domowych. Atakuje drewno drzew liściastych i iglastych, zwłaszcza wykonane z niego podłogi w niepodpiwniczonych budynkach oraz elementy narażone na wilgoć z gruntu (elementy o nieprawidłowo wykonanej izolacji przeciwwilgociowej)^[8]. Powoduje brunatną zgniliznę drewna, nie potrafi jednak tak jak stroczek domowy rozprzestrzeniać się na suche drewno^[6].

Optymalna temperatura rozwoju wynosi około 23 °C i rozwija się tylko na wilgotnym drewnie (o wilgotności co najmniej 50 °C). Zwalczanie go w budownictwie polega więc głównie na stosowaniu suchego drewna^[6].

Przypisy