Jan Kott

Jan Kott

Data i miejsce urodzenia	27 października 1914 Warszawa
Data i miejsce śmierci	22 grudnia 2001 Santa Monica
Zawód, zajęcie	literat, nauczyciel akademicki
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Paryski
Odznaczenia
Cytaty w Wikicytatach

Jan Kott (ur. 27 października 1914 w Warszawie, zm. 22 grudnia 2001 w Santa Monica) – polski krytyk i teoretyk teatru, poeta, tłumacz, eseista, krytyk literacki, współzałożyciel lewicowego tygodnika „Kuźnica”.

Kott był autorem ponad 30 książek, w których zajmuje się teatrem od czasów antycznych po współczesne. Najbardziej znane są jego interpretacje dramatów Szekspira: Szkice o Szekspirze (1961), wydane później w poszerzonej wersji jako Szekspir współczesny (1965), wielokrotnie wznawiane i przetłumaczone na wiele języków, m.in. angielski, niemiecki, francuski, hiszpański, portugalski, grecki i arabski.

Publikował artykuły w "Dialogu" i "Twórczości", oraz między innymi w "The New Republic", "Partisan Review", "The New York Times Book Review”, "Theater Quarterly", "The Drama Review". Współpracował z londyńskimi "Wiadomościami”. Pod koniec życia publikował w "Tygodniku Powszechnym" i „Zeszytach Literackich".

Jest laureatem wielu nagród, m.in. Nagrody Herdera (Wiedeń 1964), Nagrody Alfreda Jurzykowskiego (Nowy Jork 1976), Nagrody George’a G. Nathana za zbiór „The Theater of Essence” (1985).

Życiorys

Ta sekcja od 2014-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Pochodził z mieszczańskiej, od kilku pokoleń spolonizowanej, rodziny żydowskiej. W 1919 roku został ochrzczony, był praktykującym katolikiem i nawet pod wpływem rozmów z Jacques Maritain rozważał wstąpienie do zakonu. W 1927 rozpoczął naukę w gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Warszawie. Jego kolegami klasowymi byli Ryszard Matuszewski i Jan Nowak-Jeziorański, z którymi przyjaźnił się do końca życia. W 1929, w wieku 15 lat, założył grupę „Młoda Swastyka” i odbijał na hektografie pismo o tej samej nazwie.^[1]

W latach 1932–1936 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Na początku studiów wstąpił do Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej, z którego wystąpił w 1934 roku.

Jego debiutem literackim był artykuł Kryzys zamiłowań estetycznych w piłsudczykowskiej „Kuźni Młodych” z 1932. W 1934 wraz z Ryszardem Matuszewskim i Włodzimierzem Pietrzakiem założył Klub Artystyczny „S” w wydawnictwie Hoesicka, do czego namówił ich pracujący w księgarni wydawnictwa subiekt Adam Bromberg. Równocześnie Związał się z Kołem Polonistów UW i Kołem Socjologii Pozytywnej^[2]. Działalność w Kole Polonistów, zdominowanym przez marksistę Stefana Żółkiewskiego, miała duże znaczenie w kształtowaniu światopoglądu Kotta (wówczas wziął udział w nielegalnej demonstracji komunistycznej, za co przesiedział kilka dni w areszcie). W 1936 przeszedł kurs podchorążówki w Zambrowie. Po odbyciu rocznej służby pracował krótko w Państwowym Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.

W 1938 roku zaczął studiować romanistykę na Sorbonie w Paryżu, gdzie poznał Lidię Janinę Steinhaus (1919-2000), córkę wybitnego matematyka Hugo Steinhausa, z którą ożenił się w czerwcu 1939^[3]. Po wybuchu wojny, wrócił z Paryża do Polski i brał udział w Kampanii Wrześniowej. Lata okupacji spędził najpierw we Lwowie, a następnie w Warszawie po aryjskiej stronie, ukrywając swoje żydowskie pochodzenie. Od 1943 był członkiem PPR, od 1944 oficerem AL i redaktorem konspiracyjnego czasopisma „Młoda Demokracja”.

Uzyskał doktorat z romanistyki w 1947 roku na Uniwersytecie Łódzkim.

Po wojnie blisko związany z władzą komunistyczną, współzałożyciel i redaktor lewicowego tygodnika „Kuźnica” – organu PPR dla intelektualistów (1945–1948). W 1948 współzałożyciel Instytutu Badań Literackich PAN^[2]. Był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej^[4]. Po zjednoczeniu PPR i PPS został członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

W latach pięćdziesiątych atakował „wrogów socjalizmu” – od Kościoła katolickiego, zbrojnego podziemia i gen. Andersa po „reakcyjnych” twórców. Oceniał krytycznie m.in. twórczość Zygmunta Krasińskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Stefana Żeromskiego, Henryka Sienkiewicza i Josepha Conrada. Gwałtownie atakował wymowę Lorda Jima Conrada, widząc w głoszonych w nim ideałach heroizmu i honoru wzór „niebezpiecznej ideologii”, wyznawanej później przez żołnierzy AK, którą oskarżał o faszyzację. Krytykował Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego, uważając je za groźną książkę, na której wychowało się pokolenie kondotierów. Ewa Siedlecka, wspominając o jego działalności we wczesnych latach 50-ch, określiła go mianem „cynicznego młodego marksisty”. Natomiast jego przyjaciele, w tym Jan Nowak-Jeziorański, postrzegali go jako pasjonata zdolnego do silnych i nieracjonalnych entuzjazmów. Sam Kott opisze w Kamiennym Potoku, zbiorze autobiograficznych szkiców, okres stalinowski w swoim życiu jako czas zauroczenia i totalnego oślepienia. Nazwie to, za Miłoszem, skutkiem „heglowskiego ukąszenia”^[5].

Po IV Zjeździe Związku Literatów Polskich w 1949 r., który uczynił socrealizm obowiązującą doktryną, skoncentrował się na działalności dydaktycznej oraz badaniu twórczości Stanisława Trembeckiego. Był profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego (1949–1952) i Uniwersytetu Warszawskiego (1952–1969). W 1957 wystąpił z PZPR i związał się ze środowiskami kontestującymi rzeczywistość PRL-u, a w 1964 podpisał List 34 skierowany przeciwko cenzurze.

W działalności krytycznoliterackiej skoncentrował się na Szekspirze, stając się z czasem światowej sławy szekspirologiem i teatrologiem: „Odkryciem Kotta jest odnalezienie w „Kronikach” Szekspira konstrukcji dramatycznej pokazującej mechanizm władzy i funkcjonowanie koła napędowego historii”^[6]. Kott odkrył niespodziewane pokrewieństwo między Szekspirem i Samuelem Beckettem, które to pokrewieństwo ujawnił Peter Brook w inscenizacji „Króla Lear'a” z 1964 r.^[7] Esej Kotta zainspirował słynną inscenizację "Snu nocy letneij" Peter'a Brook'a na Broadway‘u 1970 roku.^[8]

W 1966 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie wykładał na Uniwersytecie Yale i Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. Po wydarzeniach marca 1968 został przez władze PRL pozbawiony tytułu profesora i wystąpił o azyl w USA. Od 1969 wykładał na Nowojorskim Uniwersytecie Stanowym w Stony Brook (do emerytury w 1983). W 1979 roku otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Publikował książki i artykuły, m.in. w „The New Republic”, „Partisan Review”, „The New York Review”, „Theater Quarterly” czy „The Drama Review”, współpracował też z londyńskimi „Wiadomościami”. W 1976 został głównym dramaturgiem w Burgtheater w Wiedniu.

Po przejściu na emeryturę wykładał jeszcze w The Getty’s Center w Santa Monica. Członek honorowy Modern Language Association of America, członek prestiżowego Stowarzyszenia Phi Beta. W ostatnich latach życia publikował w „Tygodniku Powszechnym”, „Zeszytach Literackich”, „Dialogu” i „Twórczości”. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Podpisał list pisarzy polskich na Obczyźnie, solidaryzujących się z sygnatariuszami protestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59)^[9].

Archiwum Jana Kotta znajduje się w Archiwum Emigracji w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu.

Publikacje

Ordery i odznaczenia

• Order Sztandaru Pracy II klasy (22 lipca 1949)^[10]
• Złoty Krzyż Zasługi (8 maja 1946)^[11]
• Krzyż Walecznych (1945)^[12]
• Order Sztuki i Literatury, Oficer (Francja)^[12][13]

Najważniejsze nagrody

• Nagroda Państwowa II stopnia w dziedzinie literatury
• 1964 – Nagroda im. Herdera
• 1985 – amerykańska nagroda George’a G. Nathana dla najlepszego krytyka teatralnego roku
• 1988 – nagroda Sekcji Krytyków Teatralnych Polskiego Ośrodka ITI (Międzynarodowego Instytutu Teatralnego) za Zjadanie bogów
• 1998 – nagroda im. Tadeusza Kantora

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Archiwum Emigracji – archiwum Jana Kotta
• Przyczynek do portretu. Jan Kott (film z 1994) (vod.tvp.pl)