Lokomobila

Ten artykuł od 2015-02 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Lokomobila (z łac. locus mobilis) – początkowo był to przewoźny zespół napędowy, zawierający: kocioł parowy, maszynę parową i urządzenie transmisyjne (np. koło pasowe), konstrukcyjnie zbliżony do małego parowozu, ale bez własnego napędu. W miarę rozwoju konstrukcji dodawano przymiotniki uściślające, ale zawsze był to zespół napędowy stanowiący zwartą całość w przeciwieństwie do siłowni z wydzielonym kotłem i silnikiem. Przeważnie silnik parowy był mocowany na kotle, rzadziej do jego boku.

Szeroko stosowana w XIX i na początku XX wieku do napędu: małych zakładów, maszyn rolniczych w folwarkach, pomp itd. Zastąpiona silnikiem spalinowym i elektrycznym. Często dodatkowo dostarczały parę odlotową do ogrzewania i gorącą wodę, a w późniejszym czasie wyposażone w prądnicę były lokalną elektrownią.

Historia

Pierwszą lokomobilę wykorzystaną praktycznie prawdopodobnie zbudował w 1805 O. Evans. Z połączenia lekkiej lokomobili i pompy w 1829 roku powstała sikawka parowa.

W późniejszym czasie produkowane były lokomobile benzynowe posiadające na czterokołowym podwoziu prosty silnik spalinowy zamiast maszyny parowej. Wraz z rozwojem konstrukcji silników spalinowych i ich miniaturyzacją, lokomobile spalinowe przekształciły się w proste i niewielkie silniki zwane patataj.

Na przełomie XIX i XX wieku powstały rzadko spotykane lokomobile turbinowe z turbiną parową, przekształcone stopniowo w blok energetyczny.

Oprócz lokomobil przewoźnych (na kołach bez napędu) budowane były lokomobile stałe pozbawione kół i ustawione na stałym fundamencie.

W celu ułatwienia ich transportu zaczęto stosować lokomobile przejezdne, wyposażone w przekładnię pasową napędzającą koła. Były to ciężkie maszyny zdolne jedynie do sporadycznego przemieszczania się o własnych siłach. Np. przy orce stały nieruchomo, a pług przeciągały liną. Późniejsze, lżejsze ich odmiany wyposażone w układ kierowniczy były stosowane do ciągnięcia pojazdów. Z nich wykształciły się produkowane we Francji i Anglii od lat 30.–40. XIX w. ciągniki parowe nazywane lokomobilą samojezdną. Zaletą parowego napędu pojazdów była nawrotność i duża elastyczność maszyny parowej pozwalająca na rezygnację ze skrzyni biegów.

Ostatnie lokomobile parowe były produkowane seryjnie w latach sześćdziesiątych XX wieku, a niewielkie ilości, głównie małych, są nadal produkowane.

Budowa

Lokomobile parowe budowane były w różnych wielkościach. Najmniejsze działające zabawki (modele) wielkości pudełka zapałek. Użytkowe od mieszczących się na stole po zajmujące średni budynek, ale najpopularniejsze były lokomobile przewoźne o mocy 5–20 KM wielkości małego samochodu dostawczego łatwe do przemieszczania za pomocą zaprzęgu.

Ponieważ ciężar lokomobili nie odgrywał większej roli, posiadały one większe i cięższe od parowozów kotły lokomobilowe (wersja kotła płomienicowo-płomieniówkowego), przystosowane do spalania kiepskich, często lokalnych paliw jak torf, drewno, trociny. Stosowano proste, jednocylindrowe, nienawrotne maszyny parowe z suwakowym rozrządem mimośrodowym bez kulisy. Pojedyncza pompa zasilająca napędzana była mimośrodem od głównej maszyny parowej. Dzięki temu były tanie w eksploatacji, odporne na błędy obsługi i cenione za wysoką niezawodność.

Polscy producenci: H. Cegielski Towarzystwo Akcyjne

Niemcy Heinrich Lanz (przedsiębiorstwo) Anglia Clayton & Shuttleworth

Zachowane

• Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu – największy obecnie zbiór w Polsce udostępniany zwiedzającym. Liczy 10 lokomobil, w tym 9 szt. fabrycznych z lat 1895–1922 oraz jedną lokomobilę skonstruowaną samodzielnie przez polskiego kolekcjonera w 2012 r. W zbiorze jest 7 lokomobil przewoźnych i 3 samojezdne. 8 lokomobil ma przywróconą sprawność techniczną i jest uruchamiana podczas pokazów. Muzeum posiada najstarszą w Polsce, doprowadzoną do sprawności technicznej lokomobilę przewoźną z 1895 r., a także najstarszą sprawną lokomobilę samojezdną z 1910 r.^[1] Wykaz posiadanych lokomobil:
  1. Lokomobila Lanz z 1906 r.  – w muzeum od 1970 r.
  2. Lokomobila Lanz z 1913 r. – w muzeum od 1972 r.
  3. Lokomobila Hofherr-Schrantz z 1911 r. – w muzeum od 1974 r.
  4. Lokomobila Hofherr-Schrantz z 1902 r. – w muzeum od 1983 r.
  5. Lokomobila Lanz z 1922 r. – w muzeum od 2009 r.
  6. Lokomobila Wichterle z 1900 r. –  w muzeum od 2011 r.
  7. Lokomobila White z 1910 r.  – w muzeum od 2013 r.
  8. Lokomobila Garrett Smith z 1895 r. – w muzeum od 2014 r.
  9. Lokomobila Frick Eclipse z 1913 r. – w muzeum od 2015 r.
  10. Lokomobila BW z 2012 r. – w muzeum od 2016 r.
  11. Lokomobila Ruston(inne języki) Proctor z 1898 r.^[2]
• Zakłady im. Hipolita Cegielskiego w Poznaniu – eksponat przed bramą fabryki
• Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie koło Poznania – kolekcja liczy siedem lokomobil parowych (4 samojezdne, 3 przewoźne) wyprodukowanych w fabrykach polskich, niemieckich i angielskich. W muzeum zobaczyć można dwie lokomobile wyprodukowane w zakładach Hipolita Cegielskiego w Poznaniu (rok produkcji: 1919 i 1924), z których starsza, doprowadzona do sprawności technicznej, uruchamiana jest podczas pokazów, najstarszą w kolekcji lokomobilę przewoźną wyprodukowaną w angielskiej firmie Robey and Co(inne języki). w 1895 roku (uruchamianą podczas pokazów), maszynę wyprodukowaną w zakładach Kemna we Wrocławiu, lokomobilę Lanz oraz zestaw służący do orki, na który składają się dwie lokomobile Heucke z 1913 roku^[3].
• Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach sprawna, uruchamiana przeważnie raz do roku w lipcu w czasie Jarmarku Wdzyckiego napędza tartak
• Ciechocinek – eksponaty
• Pionki – Skansen Leśnej Kolei Wąskotorowej w Pionkach
• Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku – eksponat
• Bóbrka – Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza
• Elektrownia Latarni Morskiej Rozewie – lokomobila stała z kotłem Wolfa napędzająca przez małą pędnię sprężarki i prądnice
• GDDKiA Wydział Historii Drogownictwa w Szczucinie Muzeum Drogownictwa
• Muzeum Inżynierii Miejskiej, Kraków; nieeksponowana, marki F. Wichterle

Przypisy

Linki zewnętrzne

Zobacz hasło lokomobila w Wikisłowniku

Zobacz multimedia związane z tematem: Lokomobila

• Unsere Maschinen. Freundeskreis Strassendampf. [dostęp 2019-12-29]. (niem.).
• Eine Übersicht über Maschinentypen- und Hersteller. Freundeskreis Strassendampf. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-02-09)]. (niem.).