Ryjówka

Ryjówka

Sorex
Linnaeus, 1758[1]
Przedstawiciel plemienia – ryjówka malutka (Sorex minutus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	owadożery
Rodzina	ryjówkowate
Podrodzina	ryjówki
Plemię	ryjówki
Rodzaj	ryjówka
Typ nomenklatoryczny
Sorex araneus Linnaeus, 1758
Synonimy Musaraneus[a] Brisson, 1762[3] Oxyrhin Kaup, 1829[4] Amphi-Sorex Duvernoy, 1835[5] Corsira J. E. Gray, 1838[6] Otisorex De Kay, 1842[7] Hydrogale[b] Pomel, 1848[8] Neosorex S.F. Baird, 1858[9] Microsorex Coues, 1877[10] Atophyrax Merriam, 1884[11] Homalurus Schulze, 1890[12] Soricidus Altobello, 1927[13] Otiosorex[c]: Ognev, 1928[14] Drepanosorex Kretzoi, 1941[15] Eurosorex Stroganov, 1952[16] Petenyiella Kretzoi, 1956[17] Asorex Mezhzherin, 1965[18] Ognevia Heptner & Dolgov, 1967[19] Dolgovia Vorontsov & Král, 1986[20] Fredgia Vorontsov & Král, 1986[20] Kratochvilia Vorontsov & Král, 1986[20] Yudinia Vorontsov & Král, 1986[20] Stroganovia Yudin, 1989[21]
Rodzaje i gatunki
3 podrodzaje (w tym 1 o statusie incertae sedis) i 133 gatunki (w tym 44 wymarłe) – zobacz opis w tekście
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Ryjówka^[22] (Sorex) – rodzaj owadożernych ssaków z podrodziny ryjówek (Soricinae) w obrębie rodziny ryjówkowatych (Soricidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce Północnej i Eurazji^[23][24][25].

Charakterystyka

Długość ciała (bez ogona) 30–101 mm, długość ogona 17–80 mm, długość ucha 5–17 mm, długość tylnej stopy 5,5–23 mm; masa ciała 1,4–21,5 g^[24][26]. Charakteryzują się wydłużonym pyskiem, małymi, często niewidocznymi uszami, długim ogonem oraz obecnością gruczołów zapachowych. Żywią się głównie owadami. Posiada 32 zęby o zabarwieniu od słomkowożółtego do brunatnoczarnego. U niektórych gatunków stwierdzono wykorzystywanie ultradźwięków do echolokacji. Wzór zębowy: I ${\displaystyle {\tfrac {3}{2}}}$ C ${\displaystyle {\tfrac {1}{0}}}$ P ${\displaystyle {\tfrac {3}{1}}}$ M ${\displaystyle {\tfrac {3}{3}}}$ = 32^[24].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. edycji książki swojego autorstwa o tytule Systema Naturae^[1]. Linneusz wymienił trzy gatunki – Sorex araneus Linnaeus, 1758, Sorex cristatus Linnaeus, 1758 i Sorex aquaticus Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest (Linneuszowska tautonimia) Sorex araneus Linnaeus, 1758.

Etymologia

• Sorex: łac. sorex, soricis ‘ryjówka’, od gr. ὑραξ hurax, ὑρακος hurakos ‘ryjówka’^[27].
• Musaraneus: łac. mus, muris ‘mysz’, od gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’; aranea ‘pająk’^[28]. Gatunek typowy: Brisson wymienił trzy gatunki – Musaraneus Brisson, 1762 (= Sorex araneus Linnaeus, 1758), Sorex aquaticus Linnaeus, 1758 i Musaraneus brasiliensis Brisson, 1762 (= Sorex americanus P.L.S. Müller, 1776) – z których typem nomenklatorycznym jest Musaraneus Brisson, 1762 (= Sorex araneus Linnaeus, 1758).
• Oxyrhin: gr. οξυς oxus ‘ostry, spiczasty’; ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos’^[29]. Gatunek typowy: Kaup wymienił dwa gatunki – Sorex constrictus Hermann, 1780 (= Sorex russulus Hermann, 1780) i Sorex tetragonurus Hermann, 1780 (= Sorex araneus Linnaeus, 1758) – z których typem nomenklatorycznym jest Sorex tetragonurus Hermann, 1780 (= Sorex araneus Linnaeus, 1758).
• Amphisorex: gr. αμφι amphi ‘po obu stronach, przy, blisko’; rodzaj Serox Linnaeus, 1758^[30]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sorex hermanni Duvernoy, 1834 (= Sorex araneus Linnaeus, 1758).
• Corsira: etymologia niejasna, Gray nie wyjaśnił pochodzenia nazwy rodzajowej, możliwe że anagram ang. corsair ‘pirat, korsarz^[31]. Gatunek typowy: Gray wymienił trzy gatunki – Sorex talpoides Gapper, 1830 (= Sorex brevicaudus Say, 1823), Sorex forsteri J. Richardson, 1828 (= Sorex arcticus cinereus Kerr, 1792) i Sorex vulgaris Nilsson, 1847 (= Sorex araneus Linnaeus, 1758) – z których typem nomenklatorycznym jest Sorex vulgaris Nilsson, 1847 (= Sorex araneus Linnaeus, 1758).
• Otisorex (Otiosorex): gr. ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’; rodzaj Sorex Linnaeus, 1758^[32]. Gatunek typowy: De Kay wymienił dwa gatunki – Otisorex platyrhinus De Kay, 1842 (= Sorex cinereus Kerr, 1792) i Sorex longirostris Bachman, 1837 – z których typem nomenklatorycznym jest Otisorex platyrhinus De Kay, 1842 (= Sorex cinereus Kerr, 1792).
• Hydrogale: gr. ὑδρο- hudro- ‘wodny’, od ὑδωρ hudōr, ὑδατος hudatos ‘woda’; γαλεη galeē lub γαλη galē ‘łasica’^[33]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sorex fimbripes Bachman, 1837 (= Sorex cinereus Kerr, 1792).
• Neosorex: gr. νεω neo ‘pływać’ (por. gr. νεος neos ‘nowy’); rodzaj Sorex Linnaeus, 1758^[34]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Neosorex navigator S.F. Baird, 1858.
• Microsorex: gr. μικρος mikros ‘mały’; rodzaj Sorex Linnaeus, 1758^[35]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sorex hoyi S.F. Baird, 1857.
• Atophyrax: gr. ατοπος atopos ‘nietypowy, anormalny’; ὑραξ hurax, ὑρακος ‘ryjówka’^[36]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Atophyrax bendirii Merriam, 1884.
• Homalurus: rg. όμαλός omalos ‘równy, płaski’; ουρα oura ‘ogon’^[37]. Gatunek typowy: Schulze wymienił trzy gatunki – Sorex alpinus Schinz, 1837, Sorex vulgaris Nilsson, 1847 (= Sorex araneus Linnaeus, 1758) i Sorex pygmaeus Laxmann, 1769 (= Sorex minutus Linnaeus, 1766 – z których typem nomenklatorycznym jest Sorex alpinus Schinz, 1837.
• Soricidus: łac. sorex, soricis „ryjówka”, od gr. ὑραξ hurax, ὑρακος ‘ryjówka’^[38]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Soricidus monsvairani Altobello, 1927 (= Sorex samniticus Altobello, 1926).
• Drepanosorex: gr. δρεπανη drepanē ‘sierp’, od δρεπω drepō ‘ciąć, wyrywać’^[39]; rodzaj Sorex Linnaeus, 1758. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Sorex (Drepanosorex n. g.?) tasnádii Kretzoi, 1941: (= †Sorex savini Hinton, 1911).
• Eurosorex: łac. euros ‘wschodni’^[40]; rodzaj Sorex Linnaeus, 1758. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sorex buchariensis Ognev, 1922.
• Petenyiella: János Salamon Petényi (1799–1855;) węgierski przyrodnik; łac. przyrostek zdrabniający -ella^[41]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sorex gracilis Petényi, 1856 (= Sorex minutus Linnaeus, 1766).
• Asorex: gr. przyrostek negatywny α a^[42]; rodzaj Sorex Linnaeus, 1758. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sorex daphaenodon O. Thomas, 1907.
• Ognevia: Siergiej Ogniow (1886–1951), rosyjski zoolog i przyrodnik^[19]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sorex mirabilis Ognev, 1937.
• Dolgovia: W.A. Dołgow, rosyjski biolog^[20]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sorex minutus Linnaeus, 1766.
• Fredgia: Karl Fredga (ur. 1934), szwedzki genetyk^[20]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sorex unguiculatus Dobson, 1890.
• Kratochvilia: Josef Kratochvíl (1909–1992), czeski zoolog^[20]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sorex araneus tomensis natio isodon Turov, 1924
• Yudinia: Borys Stepanowicz Judin (1928–1986), radziecki teriolog^[20]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sorex buchariensis Ognev, 1922.
• Stroganovia: Siergiej Uljanowicz Stroganow (1904–1960), rosyjski teriolog^[21]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sorex daphaenodon O. Thomas, 1907.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w trzech podrodzajach^{[43][26][23][22]}:

Opisano również gatunki wymarłe^[44]:

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
• M.A.C. Hinton. The British fossil shrews. „The geological magazine, or, Monthly journal of geology”. New series. Decade V. 8 (12), s. 529–539, 1911. (ang.). 
• E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).
• C.W. Hibbard. Stratigraphy and vertebrate paleontology of Pleistocene deposits of southwestern Kansas. „Geological Society of America Bulletin”. 55 (6), s. 707–754, 1944. DOI: 10.1130/GSAB-55-707. (ang.). 
• C.W. Hibbard. Vertebrate fossils from the Meade formation of southwestern Kansas. „Papers of the Michigan Academy of Science, Arts and Letters”. 41, s. 145–203, 1956. (ang.). 
• C.W. Hibbard & P.R. Bjork. The insectivores of the Hagerman local fauna, Upper Pliocene of Idaho. „Contributions from the Museum of Paleontology, University of Michigan”. 23 (9), s. 171–180, 1971. (ang.). 
• B. Rzebik-Kowalska. Pliocene and Pleistocene Insectivora (Mammalia) of Poland. VIII. Soricidae: Sorex Linnaeus, 1758, Neomys Kaup, 1829, Macroneomys Fejfar, 1966, Paenelimnoecus Baudelot, 1972 and Soricidae indeterminata. „Acta Zoologica Cracoviensia”. 34 (2), s. 323–424, 1991. (ang.). 
• M.V. Zaitsev & G.F. Baryshnikov. Pleistocene Soricidae (Lipotyphla, Insectivora, Mammalia) from Treugolnaya Cave, northern Caucasus, Russia. „Acta Zoologica Cracoviensia”. 45 (2), s. 283–305, 2002. (ang.). 
• B. Rzebik-Kowalska. New data on Soricomorpha (Lipotyphla, Mammalia) from the Pliocene and Pleistocene of Transbaikalia and Irkutsk Region (Russia). „Acta Zoologica Cracoviensia”. 50A (1–2), s. 15–48, 2007. (ang.).