Zasada językowa

Zasada językowa, reguła językowa – w językoznawstwie (zwłaszcza w gramatyce generatywnej) formalne sformułowanie zależności między jednostkami lub strukturami językowymi[1], wyniesione z badań rzeczywistych wzorców języka[2][3]. Reguły generatywne stanowią nie tylko opis zaobserwowanych zjawisk, ale również predyktywne przedstawienie hipotetycznej relacji między zdaniami, które może być odniesione do całego systemu językowego i odzwierciedla kompetencję posiadaną przez native speakera – rodzimego użytkownika języka. W ujęciu klasycznym gramatykę postrzega się jako zespół prawideł umożliwiających tworzenie gramatycznych wypowiedzeń. Prawidła te można kategoryzować ze względu na płaszczyzny gramatyczne, w których występują (np. „reguły składniowe”, „reguły fonologiczne”)[1].

Zasady gramatyczne mają charakter rygorystyczny: ich naruszenie prowadzi do jednoznacznej niepoprawności bądź niedopuszczalności wyrażenia (np. „wysoka stół”). Przy naruszeniu zasad semantycznych (leksykalnych) mówi się zaś często o niezrozumiałości wyrażenia (np. „metalowa zawiść”). Reguły semantyczne dopuszczają pewną dozę dowolności, m.in. ze względu na powszechność zjawiska metaforyzacji[4]. Sformułowanie zasady nie wyklucza istnienia wyjątków[3].

Zasady a normatywność

Typowi użytkownicy języka zwykle nie uświadamiają sobie kształtu zasad językowych, ani nie potrafią sprawnie ich formułować[5]. Każda osoba jest jednak w stanie wydawać intuicyjne sądy na temat gramatyczności wypowiedzeń, czyli określać różne wyrażenia jako gramatyczne lub niegramatyczne, kierując się posiadaną znajomością systemu językowego[6].

Cechą praktyki językowej jest regularność, tzn. zachowania językowe nie mają charakteru przypadkowego (są usankcjonowane społecznie i stale się powtarzają). Oznacza to, że na ich podstawie można formułować zasady[7], a zasady te istnieją one całkowicie niezależnie od działań ze strony regulatorów języka[8]. Ich obecność można stwierdzić w każdym języku i dialekcie[9], również w językach ludów „prymitywnych”[10]. Lingwistyczne znaczenie terminu „zasada” różni się zatem od ujęcia tradycyjnego, gdzie jako zasady pojmuje się reguły normatywne, promujące lub dezaprobujące pewne formy językowe (np. na podstawie ich zgodności z językiem standardowym)[1][11][12]. Ujęcie to wciąż występuje poza językoznawstwem, gdzie mianem zasad określa się wskazówki nt. dobrej praktyki językowej[3].

Zasady językowe mają charakter zmienny – zmieniają się wraz ze zmianami zachowań użytkowników języka i są opisywane na ich podstawie[7]. Ponadto zasada językowa może dotyczyć zarówno całokształtu języka, jak i odnosić się do pewnej jego odmiany (w tym do idiolektu – języka osobniczego)[13]. Przepisy normatywne bywają natomiast odwzierciedleniem zasad dialektu o wyższym poważaniu społecznym, a w niektórych przypadkach całkowicie odbiegają od naturalnych reguł języka, przyswajanych w procesie akwizycji[14].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c Crystal 2008 ↓, s. 421.
  2. ↑ EdwardE. Finegan EdwardE., Language: Its Structure and Use, wyd. 7, Boston: Cengage Learning, 2015, s. 8–9, ISBN 978-1-285-05245-8  (ang.).
  3. ↑ a b c Robert LawrenceR.L. Trask Robert LawrenceR.L., Language and Linguistics: The Key Concepts, wyd. 2, Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 248, DOI: 10.4324/9780203961131, ISBN 978-0-415-41359-6, ISBN 978-0-203-96113-1, OCLC 75087994  (ang.).
  4. ↑ FrantišekF. Čermák FrantišekF., Jazyk a jazykověda: přehled a slovníky, wyd. 4, Praha: Karolinum Press, 2011, s. 89, ISBN 978-80-246-2360-3, OCLC 878145746  (cz.).
  5. ↑ AndrewA. Brook AndrewA., Robert J.R.J. Stainton Robert J.R.J., Knowledge and Mind: A Philosophical Introduction, Cambridge: MIT Press, 2001, s. 37–38, ISBN 0-262-52317-5, ISBN 978-0-262-26164-7, OCLC 1031874063  (ang.).
  6. ↑ AnneA. Lobeck AnneA., KristinK. Denham KristinK., Navigating English Grammar: A Guide to Analyzing Real Language, Chichester: Wiley-Blackwell, 2014, s. 6, ISBN 978-1-405-15993-7, ISBN 978-1-405-15994-4, ISBN 978-1-118-34023-3, OCLC 829097424  (ang.).
  7. ↑ a b AnnalisaA. Coliva AnnalisaA., Practical Knowledge and Linguistic Competence, [w:] AnnalisaA. Coliva, PaoloP. Leonardi, SebastianoS. Moruzzi (red.), Eva Picardi on Language, Analysis and History, Cham: Palgrave Macmillan, 2018, s. 337–356, DOI: 10.1007/978-3-319-95777-7_16, ISBN 978-3-319-95777-7, OCLC 1052566588 [dostęp 2021-12-27]  (ang.), patrz s. 339.
  8. ↑ MateM. Kapović MateM., AnđelA. Starčević AnđelA., DaliborkaD. Sarić DaliborkaD., O preskripciji i preskriptivizmu u Hrvatskoj, [w:] BarbaraB. Kryżan-Stanojević (red.), Jezična politika: između norme i jezičnog liberalizma, Zagreb: Srednja Europa, 2016, s. 45–67, ISBN 978-953-7963-47-7, OCLC 970772545  (chorw.), patrz s. 57.
  9. ↑ William DelaneyW.D. O’Grady William DelaneyW.D., MichaelM. Dobrovolsky MichaelM., FrancisF. Katamba FrancisF., Contemporary linguistics: an introduction, wyd. 3, London: Longman, 1996, s. 5, 9–11, ISBN 978-0-582-24691-1, OCLC 795987713  (ang.).
  10. ↑ JozefJ. Mistrík JozefJ., Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 7, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758  (słow.).
  11. ↑ M.M. Crabtree M.M., J.J. Powers J.J., File 5—Introduction: Prescriptive vs Descriptive Rules of Grammar, [w:] ClaytonC. Valli, CeilC. Lucas, Linguistics of American Sign Language: An Introduction, wyd. 3, Washington: Gallaudet University Press, 2000, s. 223–225, ISBN 978-1-56368-097-7, OCLC 917258049  (ang.).
  12. ↑ AdrianA. Akmajian AdrianA. i inni, Linguistics: An Introduction to Language and Communication, wyd. 5, Cambridge: MIT Press, 2001, s. 7, ISBN 978-0-262-51123-0, OCLC 45284733  (ang.).
  13. ↑ Claudia BucheliC.B. Berger Claudia BucheliC.B., ElviraE. Glaser ElviraE., GuidoG. Seiler GuidoG., Is a syntactic dialectology possible? Contributions from Swiss German, [w:] AndreaA. Ender, AdrianA. Leemann, BernhardB. Wälchli (red.), Methods in Contemporary Linguistics, Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2012 (Trends in Linguistics. Studies and Monographs 247), s. 93–120, DOI: 10.1515/9783110275681.93, ISBN 978-3-11-027568-1, OCLC 812384191  (ang.), patrz s. 95.
  14. ↑ KristinK. Denham KristinK., AnneA. Lobeck AnneA., Linguistics for Everyone: An Introduction, Boston: Cengage Learning, 2010, s. 10–11, ISBN 978-1-4130-1589-8, OCLC 805001347  (ang.).

Bibliografia

  • DavidD. Crystal DavidD., A Dictionary of Linguistics and Phonetics, wyd. 6, Malden: Blackwell Publishing, 2008, DOI: 10.1002/9781444302776, ISBN 978-1-4051-5296-9, ISBN 978-1-4443-0277-6, OCLC 873604136  (ang.).
  • WilliamW. Chisholm WilliamW., Elements of English linguistics, New York: Longman Publishing Group, 1981, ISBN 978-0-582-28080-9, OCLC 7282493  (ang.).